Në kontekstin shqiptar, të drejtat e qytetarëve janë shpesh të njohura në teori, por jo gjithmonë të zbatuara apo të ushtruara plotësisht në praktikë. Demokracia nuk qëndron vetëm në mbajtjen e zgjedhjeve, por edhe në sigurimin e kushteve që qytetarët të mund të veprojnë lirshëm, të informohen dhe të marrin pjesë me peshë në proceset publike.

“Të Drejtat e Qytetarëve” në kuadër të iniciativës “Demokracia dhe Ti” nuk janë vetëm një listë e njohur juridike, por instrumente konkrete për ndikim, përgjegjësi dhe zhvillim demokratik afatgjatë. Ato i japin qytetarit fuqinë për të kërkuar transparencë, për të reaguar ndaj padrejtësive, për të ndikuar politika dhe për të ndërtuar komunitete më të drejta.

Si shfaqen të drejtat qytetare në jetën e përditshme në Shqipëri

Në praktikë, ushtrimi i të drejtave qytetare në Shqipëri përfshin:

• Akses në informacion publik – sipas ligjit “Për të drejtën e informimit”, çdo qytetar ka të drejtë të kërkojë dokumente nga institucionet publike. Shumë nuk e dinë që kjo është një e drejtë dhe shpesh hasin në burokraci ose injorim institucional.
• E drejta për të marrë pjesë në konsultime publike – bashkite dhe institucionet publike vendimmarrese janë të detyruara të hapin proceset vendimmarrëse për koment dhe pjesëmarrje. Në realitet, proceset shpesh mbahen formalisht ose pa informim adekuat të qytetarëve.
• Protesta dhe organizimi qytetar – Liria për t’u organizuar dhe për të protestuar në mënyrë paqësore është themelore, por shpesh ndeshet me paragjykime, presione politike apo mungesë mbështetjeje institucionale.
• Zgjedhjet – e drejta për të votuar dhe për t’u zgjedhur është themeli, por pjesëmarrja shpesh ndikohet nga mungesa e besimit, informimit apo mosbesimi në ndikimin real të votës.
• Përfaqësimi në procese politike dhe vendimmarrje – përfshirja e grave, të rinjve, personave me aftësi të kufizuar dhe komuniteteve të margjinalizuara shpesh mbetet simbolike dhe jo përfaqësuese realisht.

Të drejtat si përgjegjësi: Demokracia është bashkëpronësi
Qytetari nuk është konsumator i shërbimeve publike – ai është bashkëpronar i demokracisë. Në këtë kuptim, ushtrimi i të drejtave nuk është vetëm e drejtë, por detyrë morale dhe qytetare. Nëse qytetarët nuk kërkojnë, nuk marrin pjesë, nuk reagojnë, demokracia bëhet një proces bosh.

Si e përforcon “Demokracia dhe Ti” këtë dimension?

Platforma “Demokracia dhe Ti” synon të kthejë të drejtat qytetare nga nocione teorike në praktikë të përditshme:

• Edukimi qytetar jo vetëm për të ditur të drejtat, por për t’i ushtruar në mënyrë të vetëdijshme dhe aktive
• Shpjegimi i qartë i mekanizmave ligjorë dhe institucionalë për të kërkuar të drejtën
• Lidhja e të drejtave me realitetin lokal (p.sh. si kërkon informacion nga bashkia jote, si i përgjigjet institucioni, ku të ankohesh nëse të mohohet e drejta, etj.)
• Inkurajimi për përdorim të platformës si mjet për ndërtim komunitar dhe ndikim publik